ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ 1. Τι σημαίνει  έπος;  Έπος  (< ἔπω = λέγω) σημαίνει: λόγος, διήγηση, αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό. 2.  Ποια είναι τα είδη του; Το ηρωικό και το διδακτικό. 3.  Τι είναι το ηρωικό έπος;  Tο  ηρωικό έπος, στο οποίο ανήκουν και τα ομηρικά ποιήματα, η Iλιάδα και η Oδύσσεια, αφηγείται κατορθώματα ηρώων αλλά και ενέργειες θεών.  4. Ποια είναι τα σημαντικότερα γνωρίσματα του ηρωικού έπους;    Tα βασικά γνωρίσματα του ηρωικού έπους είναι τα εξής: α. παρουσιάζει μυθοποιημένα γεγονότα ενός μακρινού παρελθόντος σαν να είναι αληθινά· β. Εκφράζει τις αντιλήψεις του κοινωνικού συνόλου και όχι τις αντιλήψεις και τα προσωπικά συναισθήματα ενός ποιητή. Έχει, δηλαδή, συλλογικό και αντικειμενικό χαρακτήρα. 5. Είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια τα μόνα ηρωικά  έπη που δημιουργήθηκαν στα αρχαία χρόνια στην Ελλάδα; Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου είναι τα μόνα έπη που μας έχουν παραδοθεί ακέραια. Υπάρχουν, όμως, ελάχιστα στοιχεία που μαρτυρούν την ύπαρξη και  άλλων επών που είχαν για θέμα τους τον τρωικό πόλεμο, αλλά δε σώθηκαν. Αυτά, μαζί με τα ομηρικά, συναποτελούν τον τρωικό κύκλο. 6. Ποια είναι τα βασικά θέματα της Οδύσσειας; Η  Oδύσσεια έχει κεντρικό θέμα το δεκαετή αγώνα του Oδυσσέα για να γυρίσει στην πατρίδα του, την Ιθάκη (νόστος) και να ξαναπάρει τη θέση που είχε στο σπίτι του και στο λαό του. Η δράση, μέσα στην οποία ενέταξε ο ποιητής την παρουσίαση όλων των μεταπολεμικών περιπετειών του ήρωα διαρκεί 41 μέρες. Συμπληρωματικό θέμα είναι η αναζήτησή του από τη γυναίκα του, Πηνελόπη, και, κυρίως, από το γιο του, Τηλέμαχο. Έτσι η δράση διεξάγεται τόσο στην ξενιτιά όσο και στην πατρίδα. Παράλληλα με τις ηρωικές αξίες, ο ποιητής αναφέρεται στον απλό άνθρωπο (υπηρέτες, βοσκοί κ.λ.π.), στην καθημερινή ζωή, στην αγάπη των ανθρώπων για τον τόπο τους, στην ερωτική πίστη, τη φιλία και πολλές άλλες αξίες. Πάνω από όλα, όμως, εξυμνεί τον άνθρωπο που αγωνίζεται με τόλμη και  καρτερία  για να επιβιώσει και να επιτύχει τους στόχους του. 7. Σε τι διαφέρουν η Ιλιάδα και η Οδύσσεια; Ενώ η Ιλιάδα είναι έπος πολεμικό (υμνούνται η παλικαριά, η αγάπη για την πατρίδα μέχρι το θάνατο, κ.λπ.),  η Oδύσσεια,  μπορεί   να   χαρακτηριστεί   μεταπολεμικό   έπος,   καθώς αναδεικνύεται η ειρηνική ζωή, η νοσταλγία της πατρίδας και η αδάμαστη θέληση του ανθρώπου. 8. Πότε δημιουργήθηκαν τα δύο έπη; Tα ποιήματα αυτά δημιουργήθηκαν κατά τη Γεωμετρική εποχή, ειδικότερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 8ου αι. π.X. (η Oδύσσεια πιθανόν στις αρχές του 7ου αιώνα).     9. Πού δημιουργήθηκαν; Δημιουργήθηκαν  στη δυτική Mικρά Aσία, όπου οι Aχαιοί (που δεν ονομάζονταν ακόμη Έλληνες) είχαν ιδρύσει αποικίες από τον 11ο αι. π.X., όπως και σε πολλά άλλα μέρη της Μεσογείου. 10. Σε ποιον κόσμο αναφέρονται τα έπη; Τα ομηρικά έπη αναφέρονται στη Μυκηναϊκή αλλά και στη Γεωμετρική εποχή. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρονται σε μυθοποιημένα γεγονότα της Mυκηναϊκής εποχής (στα κατορθώματα των μεγάλων ηρώων του τρωικού πολέμου, που τοποθετείται γύρω στα 1150 π.Χ.). Οι  άποικοι,  την  εποχή  που  ζούσε  ο  Όμηρος,  αγαπούσαν  και  τραγουδούσαν  με νοσταλγία και περηφάνια αυτά τα γεγονότα. Μάλιστα, τα συνέδεαν με νεότερους θρύλους για τις περιπέτειες των ναυτικών, που αφθονούσαν κατά την εποχή του αποικισμού.  Αυτά τα  στοιχεία  της  εποχής  τους  (Γεωμετρική  εποχή)  προβάλλονται,  παράλληλα  με  τα παλιότερα, μέσα στα έπη.    Επομένως, τα έπη περιέχουν πολιτισμικά στοιχεία και των δύο εποχών. Ο Όμηρος, επειδή δεν γνώριζε πολλά για τη μακρινή μυκηναϊκή εποχή, μετέφερε σ΄ αυτήν στοιχεία της δικής του, της γεωμετρικής (αναχρονισμοί).                             11. Τι γνωρίζετε για τους αοιδούς; Oι παλιοί επικοί ποιητές, της προομηρικής κυρίως εποχής, ονομάζονταν ἀοιδοὶ. Αυτοί:  Α. Τραγουδούσαν τα έπη τους, με τη συνοδεία κιθάρας ή φόρμιγγας. Β. Τα συνέθεταν αυτοσχεδιάζοντας προφορικά. Γ. Πίστευαν ότι, στο έργο τους, βοηθούνταν από τη Mούσα. Δ. Ήταν περιζήτητοι επαγγελματίες.  Κάθε βασιλικό ανάκτορο είχε ή ήθελε να έχει τον αοιδό του. Τραγουδούσαν, λοιπόν, τα έπη τους σε συμπόσια, που διοργανώνονταν στα παλάτια ή σε δημόσιες εορταστικές εκδηλώσεις (γιορτές, αγώνες). Ε. Διέθεταν ξεχωριστό  ταλέντο. ΣΤ. Εκπαιδεύονταν για το έργο τους, από τους παλαιότερους δασκάλους. Ζ. Μάθαιναν τους θρύλους για τα σημαντικά γεγονότα και τους ήρωες του λαού τους. Η. Απομνημόνευαν τυποποιημένα στοιχεία, όπως συνδυασμούς επιθέτων και ουσιαστικών, φράσεις και στίχους ή και σκηνές ολόκληρες, δραστηριότητες και θέματα (π.χ.: φιλοξενία, μάχη, θυσία),  που τα αφηγούνταν με τον ίδιο πάντα τρόπο. Θ. Χρησιμοποιούσαν το δακτυλικό εξάμετρο στίχο. 12. Τι γνωρίζετε για τους ραψωδούς;  Oι ραψωδοί (< ῥάπτω + ᾠδὴ) Α. Διαδέχτηκαν τους αοιδούς (προς το τέλος του 8ου αι. π.X). Β. Δεν αυτοσχεδίαζαν. Γ. Συνέραπταν, απομνημόνευαν και απήγγελλαν παλιότερα καταγραμμένα έπη (άλλων ή δικά τους). Κυρίως τα έπη του Ομήρου. Δ. Απήγγελλαν με ρυθμό, χωρίς να συνοδεύονται από μουσική. Ε. Κρατούσαν ραβδί, σύμβολο εξουσίας δοσμένης από τους θεούς. ΣΤ. Ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες. Ζ. Ταξίδευαν από τόπο σε τόπο και παρουσίαζαν τα έπη (κυρίως τα ομηρικά) στις μεγάλες γιορτές των Eλλήνων, και σε ραψωδικούς αγώνες. 13. Τι γνωρίζουμε για τον Όμηρο; Ο  Όμηρος φαίνεται ότι Α. Ταξίδευε για να απαγγέλλει τα ποιήματά του. Β. Πρέπει να τα συνέθεσε χρησιμοποιώντας γραφή· Γ. Έπαιρνε μέρος σε ραψωδικούς αγώνες. Δ. Πιστεύεται ότι έζησε κατά τον 8ο (ίσως μέχρι και τις αρχές του 7ου) αι. π.X. στην Iωνία, χωρίς ακριβή προσδιορισμό της πατρίδας του (πιθανότερες η Σμύρνη και η Xίος). Ε. H παράδοση τον ήθελε τυφλό, πράγμα που θεωρείται απίθανο. 14. Πώς αποδεικνύεται η αξία των ομηρικών επών; 1.     Από το γεγονός ότι νίκησαν τον χρόνο, διασώθηκαν δηλαδή ολόκληρα σε αντίθεση με τα άλλα έπη· 2.     Από το ότι για πολλούς αιώνες ψυχαγωγούσαν και δίδασκαν τους αρχαίους Έλληνες στις γιορτές τους και αποτελούσαν μάθημα για τα παιδιά τους στα σχολεία· από αυτά μικροί και μεγάλοι μάθαιναν την ιστορία και τη θρησκεία τους, γνώριζαν τον άνθρωπο από την καλή και από την κακή πλευρά του, και έπαιρναν διδάγματα ζωής· αλλά και στα νεότερα χρόνια διδάσκονται (και όχι μόνο στα ελληνόπουλα), διαβάζονται και σχολιάζονται σε όλο τον κόσμο· 3.     άσκησαν τεράστια επίδραση στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή λογοτεχνία και τέχνη (στην αγγειογραφία, κυρίως, αλλά και στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στη μικροτεχνία), και συνεχίζουν να εμπνέουν λογοτέχνες, καλλιτέχνες, σκηνοθέτες, καρτουνίστες (Έλληνες και ξένους).  15. Πότε καταγράφηκαν τα ομηρικά έπη και πού; Eπίσημη καταγραφή των ομηρικών επών φαίνεται ότι έγινε στην Aθήνα κατά τον 6ο αι. π.X. (την εποχή μάλλον  που  κυβερνούσε την πόλη ο τύραννος  Πεισίστρατος  ή ο γιος του Ίππαρχος, το 560-510 π.X.), για να υποχρεώνονται οι ραψωδοί να απαγγέλλουν τα έπη στη γιορτή  των Παναθηναίων  με  βάση το κείμενο της  επίσημης,  ας πούμε, έκδοσης και να αποφεύγονται  αυτοσχεδιασμοί. 16. Ποια είναι η έκταση των επών και πώς χωρίζονται;  H Oδύσσεια αποτελείται από 12.110 στίχους, ενώ η Iλιάδα από 15.693. Τον 3ο αι. π.X. οι  φιλόλογοι της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας (στην Αίγυπτο) τις διαίρεσαν  σε 24 ραψωδίες την καθεμιά. Oι ραψωδίες διακρίνονται με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου (τα μικρά η Oδύσσεια, α-ω, και τα μεγάλα η Iλιάδα, A-Ω) και με τίτλους ανάλογους με το περιεχόμενό τους.