ΔΙΑΛΟΓΟΣ
ΕΛΕΝΗΣ – ΤΕΥΚΡΟΥ (στίχοι 83-191)
Υποενότητες
Ο ξένος αιφνιδιάζεται βλέποντας την
Ελένη, η ταυτότητά του, η αιτία που τον φέρνει στην Αίγυπτο, οι πληροφορίες για
την Τροία, τους Έλληνες, την τύχη της Ελένης και της οικογένειάς της, ο σκοπός
του ταξιδιού του Τεύκρου, η Ελένη τον διώχνει για να τον προφυλάξει από τον
εχθρικό προς τους Έλληνες βασιλιά, οι ευχές του ξένου.
1. Στιχομυθία. Γιατί; (Λεξικό
όρων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, σελίδα 144).
2.
Δίνονται πολλές σκηνογραφικές και σκηνοθετικές οδηγίες μέσα από τα λόγια
των ηρώων (περιγραφή παλατιού, τόξο, κίνηση, χαμηλόφωνα ειπωμένες φράσεις
έκπληξης και συντριβής από την Ελένη, κ.λ.π.).
3.
Από τα λόγια του ξένου πληροφορούμαστε το ποιος είναι, πώς υποφέρει
εξαιτίας του πολέμου, τι απέγιναν τα συγγενικά πρόσωπα της Ελένης.
4.
Τα νέα για το χαμό του Μενέλαου προωθούν την πλοκή του δράματος
(δραματική οικονομία, Λεξικό όρων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, σελίδα 142).
Οι θεατές περιμένουν με αγωνία τη συνέχεια.
5.
Η θέση της ηρωίδας επιδεινώνεται.
6.
Η εικόνα του νικητή - νικημένου Έλληνα: Δυστυχισμένος, εξόριστος,
απόκληρος, άπατρις, ταλαιπωρημένος, χωρίς δικούς του ανθρώπους.
7.
Ομοιότητες της Ελένης με τον Τεύκρο.
8.
Ο Τεύκρος δεν αναγνωρίζει την Ελένη παγιδευμένος στην απάτη που έζησε
στην Τροία (δε δέχεται άλλη αλήθεια
εκτός από αυτήν που είδαν τα μάτια του). Η αντίθεση είναι vs φαίνεσθαι παίζει
και πάλι καθοριστικό ρόλο. Από αυτήν γεννάται και η τραγική ειρωνεία (Λεξικό
όρων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, σελίδα 144). Παράδειγμα: Τραγική ειρωνεία
έχουμε όταν ο Τεύκρος δίνει ευχές στην ξένη γυναίκα (Ελένη), επειδή τον βοηθά,
αγνοώντας ότι έχει μπροστά του την πραγματική αιτία των συμφορών του.
Συγκρίνει, μάλιστα, την Ελένη της Τροίας με τη γυναίκα που έχει μπροστά του για
να διαπιστώσει το μέγεθος της διαφοράς του χαρακτήρα τους.
9.
Προοικονομία της θετικής παρουσίας της Θεονόης στη συνέχεια του δράματος
και της αρνητικής του Θεοκλύμενου.
10.
Διαβάστε ένα ποίημα, που εμπνεύστηκε από την τραγωδία που διδασκόμαστε, ο μεγάλος Έλληνας ποιητής Γιώργος Σεφέρης , για να εκφράσει την έντονη ανησυχία του για τα τεκτενόμενα της εποχής του.
Γ. Σεφέρη: "Ελένη"
ΤΕΥΚΡΟΣ ... ες γην εναλίαν Κύπρον ου μ'
εθέσπισεν
οικείν Απόλλων, όνομα νησιωτικόν
Σαλαμίνα θέμενον της εκεί χάριν πάτρας.
..............................................................
ΕΛΕΝΗ: Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ' , αλλ'
είδωλον ήν.
.............................................................
ΑΓΓΕΛΟΣ: Τι φής;
Νεφέλης άρ' άλλως είχομεν πόνους πέρι;
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ,ΕΛΕΝΗ
"Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να
κοιμηθείς στις Πλάτρες''.
Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των
φύλλων,
σύ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του
δάσους
στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές
αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν.
Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη
νυχτωμένη μνήμη
βήματα και χειρονομίες. δε θα τολμούσα να πω φιλήματα.
και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης
σκλάβας.
"Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να
κοιμηθείς στις Πλάτρες".
Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το
γνωρίζει τούτο το νησί;
Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα
πρωτάκουστα:
καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες
των ανθρώπων
ή των θεών.
η μοίρα μου που κυματίζει
ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα
και μιαν άλλη Σαλαμίνα
μ' έφερε εδώ σ' αυτό το γυρογιάλι.
Το φεγγάρι
βγήκε απ' το πέλαγο σαν Αφροδίτη.
σκέπασε τ' άστρα του Τοξότη, τώρα πάει
να 'βρει
την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ'
αλλάζει.
Πού είναι η αλήθεια;
Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης.
το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που
ξαστόχησε.
Αηδόνι ποιητάρη,
σαν και μια τέτοια νύχτα στ' ακροθαλάσσι
του Πρωτέα
σ' άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι
έσυραν το θρήνο,
κι ανάμεσό τους -ποιος θα το 'λεγε- η
Ελένη!
Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο
Σκάμαντρο.
Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου. την
άγγιξα, μου μίλησε:
"Δεν είν' αλήθεια, δεν είν'
αλήθεια" φώναζε.
"Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.
Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη
Τροία".
Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα
μαλλιά, κι αυτό το ανάστημα
ίσκιοι και χαμόγελα παντού
στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα.
ζωντανό δέρμα, και τα μάτια
με τα μεγάλα βλέφαρα,
ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα.
Και στην Τροία;
Τίποτε στην Τροία - ένα είδωλο.
Έτσι το θέλαν οι θεοί.
Κι ο Πάρης, μ' έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να
ήταν πλάσμα ατόφιο.
κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα
χρόνια.
Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.
Τόσα κορμιά ριγμένα
στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της
γης.
τόσες ψυχές
δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.
Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το
αίμα
για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη
μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός
κύκνου
για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν
Ελένη.
Κι ο αδερφός μου;
Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,
τ' είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ'
ανάμεσό τους;
"Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να
κοιμηθείς στις Πλάτρες".
Δακρυσμένο πουλί,
στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη
που έταξαν για να μου θυμίζει την
πατρίδα,
άραξα μοναχός μ' αυτό το παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι
παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι Δε θα
ξαναπιάσουν
τον παλιό δόλο των θεών.
αν είναι αλήθεια
πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από
χρόνια,
ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη
ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος που ωστόσο
είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει
κουφάρια,
δεν το 'χει μες στη μοίρα του ν' ακούσει
μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε
πως τόσος πόνος τόση ζωή
πήγαν στην άβυσσο
για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν
Ελένη.
Ποιήματα, Αθήνα, Ίκαρος, 151985, σσ.
239-242.
