ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ και 2ο ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (στίχοι 576-1219)

ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ

Ο Χορός των γυναικών πληροφορήθηκε ότι ο Μενέλαος ζει και, ολόχαρος, εισέρχεται για δεύτερη φορά στην ορχήστρα για να ανακοινώσει τα ευχάριστα νέα.

Θέματα:

1.      Χαρμόσυνο κλίμα που πιθανότητα αποδίδεται από τα μέλη του Χορού με κινήσεις και κραυγές χαράς.

2.      Απανωτές άρσεις των δεδομένων που καθιστούσαν αδιέξοδη τη θέση της Ελένης ( …ο Μενέλαος δεν…, ….δεν τον…, …δεν έφτασεν…). Γεννιέται η ελπίδα.

2^ο ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

1η σκηνή (στίχοι 588-658)  Ο ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΕΝΑ … ΦΑΝΤΑΣΜΑ

Υποενότητες

Η Ελένη ανακοινώνει τα ευχάριστα νέα για τον άνδρα της. Τρόμος στη θέα του ζητιάνου. Εκείνος παραδέχεται την ομοιότητα, εκείνη αναγνωρίζει πρώτη το σύζυγο. Ο Μενέλαος, εγκλωβισμένος στην πλάνη, αρνείται το προφανές. Η ηρωίδα σε απόγνωση.

Θέματα:

 Στίχος 588: Πάλι ξανάρχομαι στον τάφο ετούτον. Η Ελένη επιστρέφει στο άσυλό της, τον τάφο του Πρωτέα, αποφασισμένη πλέον, μετά τα νέα που έλαβε από τη Θεονόη, να μην επιτρέψει στο Θεοκλύμενο να την αγγίξει. Αυτή τη φορά η ελπίδα να τη σώσει ο άντρας της είναι ουσιαστική. Αισθάνεται ότι είναι πολύ κοντά στη σωτηρία.

Στίχοι 590-600: Χαρά και σύγχυση. Λόγια και έργα που παραπέμπουν στα καμώματα ερωτευμένης νεαρής γυναίκας. Η Ελένη αποκαλύπτει μπροστά στους θεατές την ψυχή της. Μιλά τη γλώσσα της αγάπης. Αυτή η Ελένη, (τόσο ερωτευμένη με τον άνδρα της, τόσο πιστή) απέχει έτη φωτός από την Ελένη της Τροίας και του ομηρικού μύθου. Χαρακτηριστικότερος όλων ο στίχος Πότε θα ‘ρθείς, που τόσο λαχταρώ να σ’  αντικρίσω;

Τραγική ειρωνεία: στίχος 599. Αγνοεί ότι ο Μενέλαος βρίσκεται δίπλα της, κρυμμένος πίσω από τον τάφο του Πρωτέα.

Δραματική οικονομία: Η αμέλειά της να ρωτήσει αν θα σωθεί τελικά ο άνδρας της (από τον Θεοκλύμενο) εξυπηρετεί το σχέδιο του ποιητή για τη συνέχεια της πλοκής (δυσκολία αναγνώρισης και τεχνητή επιβράδυνση).

Πολλές σκηνοθετικές οδηγίες (τρυφερά λόγια, «Αα, ποιος είναι αυτός;…», «..με όψη αγριεμένη…», «…με κυνηγά…», «…μ’  εμποδίζει να πάω …», κ.λ.π.)

Στίχοι 602-658: Τεχνητή επιβράδυνση. Η πολυαναμενόμενη αναγνώριση των συζύγων καθυστερεί εσκεμμένα από τον ποιητή. Έτσι η αγωνία κορυφώνεται.

Στίχος 616: Η «φορεσιά» του ξένου οδηγεί την Ελένη στην ιδέα του κακού. Η αντίθεση είναι vs φαίνεσθαι καθορίζει την εξέλιξη του δράματος.  Πώς συμβαίνει αυτό;

Στίχος 622: Η κραυγή της αναγνώρισης.

 Η Ελένη αναγνωρίζει πρώτη το Μενέλαο κάτω απ’ τα κουρέλια. Γιατί, κατά την άποψή σας, ξεπερνά τόσο γρήγορα το εμπόδιο του φορέματος;

 Εκείνος, εγκλωβισμένος στην πλάνη του, παρατηρεί την φοβερή ομοιότητα, αλλά δεν προχωρεί ούτε βήμα παραπέρα. Είναι τελικά αφελής ή δικαιολογείται η προσκόλλησή του αυτή στα φαινόμενα; Ποια στάση θα κρατούσε οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος στη θέση του;

 Στιχομυθία: Απόλυτα δικαιολογημένη διότι η ένταση έχει ανέβει κατακόρυφα, οι δύο ήρωες κυνηγούν ο ένας τον άλλον ενώ ταυτόχρονα προσπαθούν να καταλάβουν τι συμβαίνει. Οι ερωτήσεις πέφτουν βροχή. Η Ελένη προσπαθεί να πείσει τον άνδρα της ότι αυτή είναι η πραγματική γυναίκα του και η άλλη ένα είδωλο. Ο Μενέλαος, λογικά σκεπτόμενος, δεν αποδέχεται μια τέτοια υπερφυσική αλήθεια.

Τραγική ειρωνεία: Στίχοι 621, 625, 631, 637, 639, 643. Γενικά, στα λόγια του Μενέλαου ως το στίχο 643 υπάρχει τραγική ειρωνεία, αφού εμμένει σε μια επιφανειακή ομοιότητα της γυναίκας μπροστά του με τη σύζυγό του. Αρνείται την αλήθεια που γνωρίζουν οι θεατές.

Στίχοι 644-652: Η έννοια του ειδώλου παρουσιάζεται και επανέρχεται εξαντλητικά από τον ποιητή.

Στίχος 655: Ο Μενέλαος αρνείται να δεχτεί πως ο πόλεμος στην Τροία ήταν μάταιος. Τι σημαίνει για έναν πολεμιστή η ακύρωση του αγώνα του, η αποκάλυψη ότι ξόδεψε πολλά χρόνια απ’  τη ζωή του πολεμώντας, ότι σκότωσε αθώους, ότι κατέστρεψε χώρες, έχασε συντρόφους αγαπημένους, γιατί τον εξαπάτησαν και τον έσυραν σε έναν πόλεμο χωρίς σκοπό;

Με τα τελευταία λόγια της Ελένης (στίχοι 656-658) η ατμόσφαιρα βαραίνει. Οι θεατές θλίβονται για το αδιέξοδο και αδημονούν για τη συνέχεια.

Α΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (ΣΤΙΧΟΙ 437-575)

1η σκηνή (στίχοι 437-494)       ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΜΕΝΕΛΑΟΥ

Υποενότητες

Κατάρα στους προγόνους, ηγέτης σε ένα μεγάλο πόλεμο, οι περιπέτειες της επιστροφής του ήρωα στην πατρίδα, το ναυάγιο, ξένος σε άγνωστη χώρα, βασιλιάς ντυμένος με κουρέλια,  η ανάγκη οδηγεί τον ήρωα στο ανάκτορο.

Θέματα:

1.    Αυτοσύσταση του ήρωα.

2.    Η κατάρα που ξεστομίζει δηλώνει την πίκρα και την απογοήτευση για τη ζωή που έζησε ως τώρα. Το ίδιο και ο στίχος 465.

3.    Νοσταλγία για την πατρίδα (στίχοι 457-464).

    Τα παλιά και τα νέα βάσανα.

    Οι φοβερές συνέπειες του πολέμου (στίχοι 450-458). Έμμεση αναφορά στους νεκρούς της σικελικής εκστρατείας.

    Σκηνοθετικές, ενδυματολογικές οδηγίες (εμφάνιση ζητιάνου, στάση σώματος, έκφραση εντονότατων συναισθημάτων, περιγραφή του ανακτόρου, κ.λ.π.).

     Το ήθος του Μενέλαου (Λεξικό όρων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, σελίδες 143, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, σελίδα 74).

    Τραγική ειρωνεία: Θεωρεί ότι έχει και φροντίζει τη γυναίκα του, που πήρε πίσω, όταν κατέλυσαν οι Αχαιοί την Τροία. Οι θεατές, όμως, γνωρίζουν ότι αυτή που έχει μαζί του είναι ένα είδωλο, αιθέρας και ίσκιος. Τους το αποκάλυψε η πραγματική Ελένη, στον Πρόλογο.

    Ο ποιητής  συνηθίζει να ενδύει τους ήρωές του με ράκη (κουρέλια). Έτσι, προσανατολίζει το δράμα προς το ρεαλισμό, ενοχλεί – όπως έκανε  συχνά- τους άρχοντες,   και πριμοδοτεί το λαϊκό αίσθημα. Παρουσιάζει ένα θέαμα που ποτέ πριν δεν παρουσιάστηκε στους δραματικούς αγώνες. Οι θεατές αιφνιδιάζονται και, σίγουρα, θορυβούν.

     Η τραγική μοίρα του Μενέλαου (στοιχεία που καθιστούν τραγικό ένα πρόσωπο: Λεξικό όρων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, σελίδα 144).

     Άλλος ένας νικητής – νικημένος Έλληνας. Ναυαγός (σαν τον Οδυσσέα), ρακένδυτος, επαίτης (ζητιάνος), ταλαιπωρημένος, ανέστιος (χωρίς σπίτι), πλάνης (περιπλανώμενος), ενδεής πάντων [έχει ανάγκη, στερείται ό,τι χρειάζεται κανείς για να επιβιώσει (στίχοι 477-481)],  εκπεσών (από βασιλιάς εξέπεσε σε κουρελή ζητιάνο). Στίχοι που συγκλονίζουν τους θεατές και εγείρουν μέσα τους τον αριστοτελικό έλεον και φόβον.

    Αντίθεση είναι vs φαίνεσθαι (ο βασιλιάς Μενέλαος εμφανίζεται σαν ζητιάνος).

    Στίχοι 474-476: Στοιχείο της διανοίας της τραγωδίας (Λεξικό όρων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, σελίδες 142).

    Εργασία: Ποιες ελπίδες γεννά η εμφάνιση του Μενέλαου και πώς περιπλέκεται η κατάσταση; Τι αισθάνονται οι θεατές βλέποντας και ακούγοντας τον ήρωα;

2η σκηνή (στίχοι 495-541)          ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕΝΕΛΑΟΥ – ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑΣ

Υποενότητες

Ο Μενέλαος ζητά φιλοξενία αλλά αποπέμπεται από τη γερόντισσα-φύλακα. Πληροφορίες για τον τόπο, τους κυβερνώντες και την Ελένη. Η γερόντισσα αιτιολογεί τη στάση της.

Θέματα:

    Το πρόσωπο που εμφανίζεται στη σκηνή αιφνιδιάζει τους θεατές. Πρόκειται για μιαν ασήμαντη γριούλα που δεν αναφέρεται ούτε το όνομά της.

     Για λόγους δραματικής οικονομίας, η Γερόντισσα δεν επιμένει να μάθει την ταυτότητα του ξένου. Αρκείται στο γεγονός ότι είναι  Έλληνας.

    Γυναίκα φύλακας με εξαίρετο ήθος. Τι θα συνέβαινε αν θυρωρός ήταν άνδρας;

    Κωμικά ή δήθεν κωμικά στοιχεία; Οι θεατές γελούν ή θλίβονται;

    Η τραγικότητα του βασιλιά αυξάνει: Μια γριά υπηρέτρια τον διώχνει κακήν κακώς από το φυσικό του χώρο, ένα παλάτι.

    Διάλογος που εξελίσσεται σε στιχομυθία, λόγω της αυξημένης έντασης, της συμπλοκής των προσώπων. Κορυφώνεται το ενδιαφέρον των  θεατών με το γοργό λόγο.

    Σκηνοθετικές οδηγίες ( κράτημα από το χέρι, κλάμα Μενέλαου, κ.λ.π., αποστροφή προς τους θεατές π.χ. στο στίχο 533).

    Προοικονομία του κακού βασιλιά που διώκει κάθε  Έλληνα.

     Πληροφορίες για την Ελένη που προωθούν τη δράση.

    Αντίθεση είναι vs φαίνεσθαι (η Γερόντισσα αποπαίρνει και περιγελά αλλά, κατά βάθος,  συμπαθεί  τους Έλληνες).

    Τραγική ειρωνεία: στίχος 527. Ο ήρωας υποβάλλει το πιο αθώο ερώτημα αλλά η απάντηση είναι ότι αυτός ακριβώς φταίει που ο αιγύπτιος βασιλιάς σκοτώνει τους Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο. Οι θεατές το γνωρίζουν από τον Πρόλογο.

    Ο ναυαγός επικαλείται τους κανόνες φιλοξενίας που περιμένει να ισχύουν και στον ξένο τόπο αλλά η γερόντισσα τον βεβαιώνει ότι θα του προσφέρουν δώρο, ως φιλοξενούμενο, το θάνατο (στίχοι 506, 538-539). Οι αρχαίοι θεατές δεν εκπλήσσονται αφού πιστεύουν πως πας μη Έλλην βάρβαρος εστί.

    Αν βρισκόσασταν εσείς στη θέση της Γερόντισσας, ποια θα ήταν η στάση σας απέναντί του;

3η σκηνή (στίχοι 542-575)      ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΜΕΝΕΛΑΟΥ

Υποενότητες

Ο Μενέλαος προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα. Αποφασίζει να επιμείνει στο αίτημά του και να κρυφτεί μέχρι να βεβαιωθεί για το ποιόν του βασιλιά.

Θέματα:

    Ο ηθοποιός ολομόναχος στη σκηνή. Η δυσκολία του μονόλογου: Να κρατήσει αδιάλειπτα ο ερμηνευτής πάνω του την προσοχή των θεατών.

    Ο ήρωας αδυνατεί να κατανοήσει τις πληροφορίες που έλαβε. Η σύγχυσή του δηλώνεται με τις αλλεπάλληλες ερωτήσεις- απορίες.

    Το παιχνίδι των θεών με τις ζωές των ανθρώπων. Η αδυναμία του ανθρώπινου νου να συλλάβει, να κατανοήσει το εύρος της θεϊκής παρέμβασης-αυθαιρεσίας.

    Τραγική ειρωνεία: στίχοι 561-562. Φυσιολογικά δεν μπορεί να φανταστεί ότι, μόλις ακούσει ο βασιλιάς το όνομά του, θα τον σκοτώσει. Οι θεατές, όμως, το γνωρίζουν.

    Ο ήρωας προσπαθώντας να εξηγήσει τα ανεξήγητα καταλήγει γρήγορα σε αδιέξοδο. Με αφέλεια και απλοϊκότητα χρεώνει τα πάντα σε συμπτώσεις. Τι θα έκαναν οι μαθητές αν βρισκόταν στη θέση του; Υπολογίστε τα δεδομένα που τον οδηγούν στη συγκεκριμένη στάση.

    Κωμικά στοιχεία; Πώς αντιδρούν οι θεατές παρακολουθώντας τον απλοϊκό συνειρμό του ήρωα; Αισθάνονται, άραγε, έλεον και φόβον;

    “miles gloriosus” (ένδοξος στρατιώτης) ή ανθρωπάκος (να κρυφτεί και να πράξει ανάλογα με ό, τι προκύψει); Στοιχεία ήθους του ήρωα.

    Προσοχή στο σχόλιο της J. de Romilly της σελίδας 47 του βιβλίου. Ο Ευριπίδης, πρώτος από τους τραγικούς, στήνει μπροστά στον ανυποψίαστο θεατή έναν καθημερινό άνθρωπο, χωρίς καλλωπισμούς και ηρωισμούς. Είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας και κάθε θεατής μπορεί να φανταστεί τον εαυτό του στη θέση του. Η σοφιστική σαν στάση, αλλά και η απομυθοποίηση, στα χρόνια του ποιητή, των ειδώλων (π.χ. του πολιτικού Αλκιβιάδη που πρόδωσε την πατρίδα, αφού πρώτα την ενέπλεξε σε έναν καταστροφικό πόλεμο) μαρτυρούν την κρίση αξιών που βιώνει ο αθηναϊκός κόσμος. Ο ποιητής ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα και παρουσιάζει στο δράμα του τους βασιλιάδες εξίσου αδύναμους και άβουλους με τους απλούς ανθρώπους (τους απομυθοποιεί).

    Στίχος 575: Η πιο μεγάλη δύναμη ‘ναι η ανάγκη. Να σχολιαστεί η διαχρονικότητα της άποψης. (Διάνοια της αρχαίας τραγωδίας, Λεξικό όρων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, σελίδες 142).

ΕΝΟΤΗΤΑ 5η: Η ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΚΑΙ Ο ΑΛΛΑΓΜΕΝΟΣ ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ (361-497)

ΘΕΜΑΤΑ

1.         Η κοινωνική θέση του αοιδού και το περιεχόμενο των τραγουδιών του.

2.         Η εμφάνιση της Πηνελόπης.

3.         Η αλλαγή του Τηλέμαχου.

4.         Το ζήτημα της ιδιοκτησίας και των πολιτικών θεσμών στην Ιθάκη του Ομήρου.

5.         Το ήθος των προσώπων.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ:

Στίχοι 361-392: Μέσα στο έπος παρουσιάζεται το ίδιο το έπος, δηλαδή, η διαδικασία σύνθεσής του, το περιεχόμενό του, η απήχησή του στο κοινό της ομηρικής εποχής. Ο τιμημένος και φημισμένος αοιδός συνθέτει ό,τι βάζει ο νους του (αυτοσχεδιάζει), αντλώντας από την ανεξάντλητη πηγή της μυθολογίας (των Αχαιών το νόστο, άλλα κατορθώματα μεγάλα, ανθρώπων και θεών) και οι ακροατές καθισμένοι τον ακούν με τη σιωπή τους, πίνουν το κρασί τους σιωπηλοί. Αναφέρονται επίσης και οι προτιμήσεις των ανθρώπων στα έπη με θέματα πρόσφατα, επίκαιρα (εκείνο το τραγούδι που φαντάζει, ακούγοντας, το τελευταίο).    

Στίχοι 365-370: Υλικός πολιτισμός: Παρατίθενται πολλά στοιχεία για την κτηριακή υποδομή των ανακτόρων (υπερώο, θάλαμος, ψηλή σκάλα, κολόνα που κρατεί στερεή τη στέγη).

Στίχοι 368-372: Στοιχείο για την ομηρική κοινωνία και τα ήθη της: Η γυναίκα, για να θεωρείται ευπρεπής, έπρεπε να συνοδεύεται από τις θεραπαινίδες της και να καλύπτει το πρόσωπό της, όταν εμφανιζόταν μπροστά σε άνδρες.

Στίχοι 379-383: Τα λόγια της Πηνελόπης αποκαλύπτουν έναν καημό το ίδιο πικρό με τον καημό του άνδρα της. Και οι δύο ήρωες υποφέρουν εξίσου. Ο ποιητής τοποθετεί στο πλευρό του Οδυσσέα μια γυναίκα  εφάμιλλή του σε πάθος και δύναμη χαρακτήρα. Επομένως, εμείς, οι ακροατές, δικαιολογούμε την προσήλωσή του στην ιδέα της επιστροφής στο σπίτι και τη γυναίκα του, μια γυναίκα που κλαίει αδιάκοπα για το χαμό του αλλά μένει πιστή σε αυτόν για τόσα πολλά χρόνια.

Στίχοι 386-388: Πρόκειται για τη δεύτερη αναφορά στην αντίληψη των ανθρώπων ότι, για όσα τους συμβαίνουν, υπεύθυνοι είναι οι θεοί (θεοκεντρική). Μόνο που στους στίχους 36-39 ο Δίας αρνήθηκε αυτή την αντίληψη και δήλωσε στους άλλους θεούς ότι οι θνητοί ξεπερνούν τη μοίρα τους και προβαίνουν σε άνομες πράξεις που καθορίζουν τη μετέπειτα ζωή τους (ανθρωποκεντρική αντίληψη).

 Εργασία 1^η:Να εντοπίσετε τις τυπικές εκφράσεις που συνοδεύουν το Φήμιο, την Πηνελόπη και τον Τηλέμαχο.

Εργασία 2^η: Παρουσιάστε το πορτρέτο της Πηνελόπης με βάση την 5^η ενότητα.

Εργασία 3^η: Ποιες πληροφορίες για το έργο των αοιδών και για την απήχηση που είχαν στο κοινό μπορούμε να αντλήσουμε από την ενότητα αυτή;

Στίχοι 384-402: Ο Τηλέμαχος αντιμίλησε στη μητέρα του. Πρώτα υπερασπίστηκε το δικαίωμα του αοιδού να τραγουδάει για όποιο θέμα επιλέγει ο ίδιος και της είπε πως δεν πρέπει να αγανακτεί μαζί του. Κατόπιν  της εξήγησε, σαν να γνώριζε περισσότερα από αυτήν, πώς τα θέματα των τραγουδιών καθορίζονται από τις προτιμήσεις των ακροατών. Αλλά στη συνέχεια, με πολύ σκληρό τρόπο, της υπέδειξε να έχει θάρρος και δύναμη για να ακούσει το τραγούδι για το χαμό του Οδυσσέα. Άλλωστε, δεν είναι η μόνη που έχασε τον άνδρα της στην Τροία. Τέλος, της σύστησε να αποχωρήσει, να ασχολείται μόνο με τις γυναικείες δουλειές και να αφήσει τα λόγια στον ίδιο, καθώς αυτός είναι ο άρχοντας του σπιτιού!

Εργασία 4^η: Τι μαρτυρούν τα πρώτα του λόγια του Τηλέμαχου μετά τη θαυμαστή αποχώρησή της Αθηνάς για τη μεταβολή του χαρακτήρα του;

Στίχοι 397-399: Κοινωνικός πολιτισμός: Πληροφορία για τις ασχολίες των γυναικών και της βασίλισσας στα ομηρικά χρόνια.

Εργασία 5^η: Ας μελετήσουμε την αντίδραση της Πηνελόπης στα λόγια του γιου της. Πώς δικαιολογείται αυτή;

Στίχοι 407-409: Οι στίχοι μαρτυρούν την αίσθηση που προκαλεί η παρουσία της Πηνελόπης στους μνηστήρες.

Στίχοι 411-414: Μέσα στην αποστροφή του Τηλέμαχου προς τους μνηστήρες ολοκληρώνεται η παρουσίαση της  απήχησης του τραγουδιού του αοιδού στο ακροατήριό του. Ακούν χωρίς φωνές, βρίσκουν τόσο ωραίο να ακούει κανείς τον αοιδό, θα  ΄λεγες η φωνή του μοιάζει με θεού.

Στίχοι 411-424:  Ένας διαφορετικός Τηλέμαχος, γεμάτος αποφασιστικότητα, θέληση, θάρρος και πίστη στον εαυτό του, ξαναπαίρνει το λόγο. Σειρά, μετά τη μητέρα του, Πηνελόπη, έχουν οι μνηστήρες. Αφορμή του έδωσε η ταραχή που σήκωσαν μόλις αποχώρησε η ποθητή γυναίκα στα δώματά της. Επιβάλλεται με τα λόγια του και, σίγουρα, κερδίζει την προσοχή τους. Προστάζει (την απαγόρευσή μου, έξω από το παλάτι πια, αλλού να ψάξετε, και στο εξής να σπαταλάτε δικά σας αγαθά ), υψώνει το ανάστημά του και αποδεικνύει με τα λόγια του ότι είναι πράγματι κληρονόμος και άξιος διάδοχος του πατέρα του.

Στίχοι 411-412, 422- 424:  Οι μνηστήρες χαρακτηρίζονται ευθέως από τον Τηλέμαχο υπερόπτες και μεθυσμένοι. Και παρακάτω παράνομοι και ατιμώρητοι ως τώρα. Η φράση του προς το παρόν, η επίκληση της θεϊκής βοήθειας, η ξεκάθαρη απειλή του θα βρείτε το χαμό,  προοικονομούν την κακή τύχη που τους περιμένει. 

Στίχοι 425-426:  Η αντίδραση των μνηστήρων αποκαλύπτει πόσο δυσάρεστα αιφνιδιάστηκαν από τον διαφορετικό αυτόν Τηλέμαχο.

Στίχοι 428-431:  Ο μνηστήρας Αντίνοος (=αυτός που νοεί-σκέφτεται πάντα αντίθετα), γιος του Ευπείθη (=αυτού που εύκολα πείθεται-υπακούει), εκπροσωπώντας, προφανώς, όλους τους μνηστήρες, απευθύνεται με τρόπο προσβλητικό και κυνικό στον νέο. Τον αποκαλεί επηρμένο και τον καταριέται να μη μπορέσει  ποτέ να διαδεχθεί το βασιλιά πατέρα του.

1.      Πώς δικαιολογούμε την απρέπειά του;

2.      Ποιο συμπέρασμα συνάγουμε από την κατάρα του μνηστήρα για τις τρέχουσες συνθήκες διακυβέρνησης  της Ιθάκης; Είναι δεδομένο ότι ο Τηλέμαχος διαδέχθηκε τον αγνοούμενο πατέρα του στο θρόνο και την εξουσία, ή όχι; Για να καταλήξετε σε ασφαλές συμπέρασμα, προσέξτε και τους στίχους που ακολουθούν (434-441).

Στίχοι 433-444: Ο Τηλέμαχος απαντά χωρίς φόβο και πάθος στον Αντίνοο. Από την απάντησή του ορίζεται ένα σοβαρό ζήτημα: Το κενό εξουσίας που άφησε πίσω του ο Οδυσσέας, αφού φαίνεται ότι αμφισβητείται η κληρονομική βασιλεία ακόμη και από τον ίδιο το γιο του βασιλιά. Αντίθετα, φαίνεται πως είναι ξεκάθαρο και αδιαπραγμάτευτο  ότι η περιουσία του πατέρα κληρονομείται από το γιο του.

Ο δεύτερος μνηστήρας, ο Ευρύμαχος (= που παντού μαλώνει, ο καβγατζής), γιος του Πολύβου (= αυτού που θορυβεί πολύ, του φωνακλά, ή αυτού που έχει στην κατοχή του πολλά βόδια), παίρνει το λόγο για να διερευνήσει την αιτία της αλλαγής στη συμπεριφορά του Τηλέμαχου. Είναι πανέξυπνος. Με διπλωματική ικανότητα, αναγνωρίζει στο νέο το δικαίωμα της ιδιοκτησίας επί όλων των αγαθών που ανήκαν στον Οδυσσέα, για να τον καθησυχάσει. Πίσω από την ευγενική προσφώνηση ωραίε και γενναίε εσύ διαγράφεται η  ειρωνική διάθεση και, πίσω από την ερώτηση  για τον ξένο, κρύβεται  η καχυποψία και η εύλογη ανησυχία του, μήπως και ευθύνεται αυτός, που  μπορεί να έφερε νέα ευχάριστα, για τη μεταμόρφωση του δειλού παιδιού σε θαρραλέο άνδρα.

Εργασία 6η: Αντιλήφθηκαν οι μνηστήρες τη θαυμαστή αποχώρηση της Αθηνάς; Απαντούμε με βάση τα λόγια του Ευρύμαχου.

Στίχοι 460-467: Ο Τηλέμαχος, με ιδιαίτερη ευστροφία, απαντά με σκοπό να καθησυχάσει τους μνηστήρες. Ό,τι κι αν ακούει, θεωρεί τον πατέρα του νεκρό. Επαναλαμβάνει τα στοιχεία για την ταυτότητα του ξένου, όπως του τα έδωσε ο ίδιος, αποκρύπτοντας την αλήθεια που του αποκαλύφθηκε στο τέλος της επίσκεψης.

Τους χρησμούς, αν κάποιον μάντη… Τα λόγια αυτά μαρτυρούν πόσο διαδεδομένη συνήθεια των ανθρώπων της ομηρικής εποχής ήταν να αναζητούν πληροφορίες για το μέλλον σε προφητείες και μαντείες (πολιτισμικό στοιχείο).

Η μέρα κλείνει, φαινομενικά, σαν όλες τις προηγούμενες. Όμως, τίποτε δεν είναι ίδιο. Η αντίστροφη μέτρηση για τους μνηστήρες έχει ήδη αρχίσει, αλλά αυτοί το αγνοούν (τραγική ειρωνεία). Αισθανόμαστε ότι ο άβουλος, ως τώρα, και ακίνδυνος Τηλέμαχος θα πρωταγωνιστήσει στην εξόντωσή τους. Και δεν είναι μόνος: Η Ευρύκλεια (= ξακουστή), η παραμάνα με τη βασιλική καταγωγή, υπόδειγμα αφοσίωσης, είναι  βέβαιο ότι θα σταθεί σύμμαχος, στο πλευρό του νέου.

Δρομολογούνται α. η έναρξη του νόστου του Οδυσσέα, β. η ενηλικίωση του Τηλέμαχου και γ. η προσέγγιση της προοπτικής του γάμου από την Πηνελόπη.

Εργασία 7^η:  Ο Όμηρος  δεν παρουσιάζει ευθέως, με χαρακτηρισμούς, την αλλαγή του Τηλέμαχου. Μας τη δείχνει με έμμεσους τρόπους. Γράψτε εσείς μερικούς στίχους, ακολουθώντας τον τρόπο του ποιητή, για να περιγράψετε αυτήν τη θαυμαστή αλλαγή.

Το τραγούδι  Χριστινάκι

Στίχοι:  Βασίλης Ρώτας, Μουσική:  Γιάννης Σπανός

Δώδεκα αγόρια του σκολειού κι η Χριστινιώ μια τάξη, μη βρέξει και μη στάξει.

Τ’ αγόρια τ’ ορκιστήκανε, στην παλικαροσύνη, να κλέψουν τη Χριστίνη.

Βαρκούλα, να, αρματώνουνε με σταυρωτό πανάκι, Χριστίνα, Χριστινάκι!

Έμπα, καλή, στη βάρκα μας, να πάμε και να `ρθούμε, τραγούδι που θα πούμε!

Τ’ αστέρια τρεμουλιάζουνε στου Ζέφυρου το χάδι τ΄ όμορφο τούτο βράδυ

Σπαρμένο χρυσολούλουδα το πέλαγο λιβάδι τ΄  όμορφο τούτο βράδυ.

Το Χριστινάκι τραγουδά, της βάρκας κυβερνήτης, γλυκιά που είν’ η φωνή της!

Και λέει τραγούδι του έρωτα και για τον πόθο λέει, για το φιλί που καίει.

Γέλια, τραγούδια σώπασαν. Τ’ αγόρια συμπαλεύουν, μοχτούν, φιλί γυρεύουν.

Κανείς δεν είναι στο κουπί, κανείς και στο τιμόνι, λαχτάρα που τούς ζώνει!

Κι η βάρκα η ποθοπλάνταχτη πάει στων νερών τα βάθη με του έρωτα τα πάθη.

Δεν κλαίω τα δώδεκα παιδιά, τους νιους, τους μαθητάδες, τις δώδεκα μανάδες.

Μόν’ κλαίω τα μάτια τα γλαρά, το λυγερό κορμάκι, τ’ αγρίμι, το ελαφάκι,

που ήτανε δώδεκα χρονώ, παρθένα Παναγιά μου, κι έλαμπε η γειτονιά μου!