ΕΝΟΤΗΤΑ 8η

 ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑ ΚΑΙ ΚΑΛΥΨΩΣ. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΧΕΔΙΑΣ (ε 165-310)

ΘΕΜΑΤΑ

1.         Πως ζούσε ο Οδυσσέας στην Ωγυγία.

2.         Ο άνδρας ο πολύτροπος – πολυμήχανος.

3.         Αθανασία και αιώνια νεότητα.

4.         Η κατασκευή της σχεδίας.

5.         Ταξίδι κάτω από τον έναστρο ουρανό.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ:

Σκηνή πρώτη (στίχοι 165-211)

Ενότητα πρώτη (στίχοι 165-175): Η ζωή του Οδυσσέα στην Ωγυγία

Αρχικά περιγράφονται τα αισθήματα του Οδυσσέα για τη νεράιδα (καμιά χαρά δεν του έδινε τώρα, το ΄κανε απ΄ ανάγκη, το ΄θελε εκείνη, εκείνος όχι.)

Ακολούθως περιγράφονται τα έντονα συναισθήματα που κατακλύζουν την ψυχή του ήρωα και αφορούν αυτούς που δεν έπαψε ποτέ να σκέφτεται και να νοσταλγεί.

Στίχοι 173-175: Ελάχιστα διαφοροποιημένη επαναλαμβάνεται η εικόνα που πρωτοπαρουσιάζει τον ήρωα στην Ωγυγία (όπως 93-95).

1η ερώτηση: Σε ποιες σκέψεις οδηγούμαστε για το ήθος του Οδυσσέα, διαβάζοντας αυτούς τους στίχους; Γνωρίζουμε πλέον ότι ζει, εδώ και οκτώ περίπου χρόνια, σε έναν παράδεισο. Είναι, όμως, ευτυχισμένος; Ξέχασε το νόστο του;

Ενότητα δεύτερη (στίχοι 176-187): Η Καλυψώ ανακοινώνει στον Οδυσσέα την απόφασή της να τον βοηθήσει να νοστήσει.

Η Καλυψώ αποσιωπά τη θεϊκή παρέμβαση και εντολή (Δίας, Ερμής) και παρουσιάζει την παροχή δυνατότητας αποχώρησης του ήρωα σαν δική της πρωτοβουλία. Πρόθυμα, μάλιστα, παραθέτει όλα όσα θα του εξασφαλίσουν ένα ασφαλές ταξίδι.

Στίχος 186: Προβάλλεται ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας: Ο ήρωας –ένας θνητός- δεν γνωρίζει ούτε ότι οι θεοί τον ευνοούν ούτε ότι είναι προκαθορισμένη από τη μοίρα η επιτυχής επιστροφή του στην πατρίδα. Επομένως, όλα εξαρτώνται από αυτόν, από τη δική του θέληση και ικανότητα. Πρέπει να αγωνιστεί για να πετύχει το σκοπό του.

Ενότητα τρίτη (188-198): Η δυσπιστία του Οδυσσέα

Χαρακτηριστική αντίδραση του πολυμήχανου, έξυπνου ανδρός. Δεν πείθεται, δεν ενθουσιάζεται στο άκουσμα των λόγων της Καλυψώς, αν και περίμενε οκτώ περίπου χρόνια για να του επιτρέψει η νεράιδα να φύγει από το νησί της. Κυριαρχεί μέσα του πρώτα η λογική (ενεργοποιείται ο νους) και έπειτα το συναίσθημα.

2η ερώτηση: Ποιοι λόγοι εμποδίζουν τον Οδυσσέα να χαρεί με την ανακοίνωση της Καλυψώς; Θεωρείτε δικαιολογημένη τη δυσπιστία του;

3η ερώτηση: Ποιον τρόπο μηχανεύεται ο ήρωας για να βεβαιωθεί για την ειλικρίνεια των προθέσεων της μικρής θεάς;

Ενότητα τέταρτη (199-211): Ο όρκος της Καλυψώς.

4η ερώτηση: Ποια σημασία έχει ο όρκος για μας σήμερα;

 Στίχοι 207-211: Γιατί άραγε η νεράιδα προσπαθεί να πείσει τον Οδυσσέα ότι έχει καλές προθέσεις;

5η εργασία: Να εντοπίσετε τα πολιτισμικά στοιχεία, τις τυπικές εκφράσεις και τα σχήματα λόγου της σκηνής.

Σκηνή δεύτερη (στίχοι 212-251)

Διαλογική σκηνή με επιβράδυνση του χρόνου.

Ενότητα πρώτη (212-220): Δείπνο στη σπηλιά

Μία ξεχωριστή στιγμή στο έπος: Μια θεά κάθεται στο ίδιο τραπέζι με έναν θνητό και τρώνε.

6η εργασία: Να εντοπίσετε στοιχεία ανθρωπομορφισμού στην ενότητα.

Ενότητα δεύτερη (221-235): Η ύστατη προσπάθεια της Καλυψώς να κρατήσει τον Οδυσσέα κοντά της

7η ερώτηση: Ποια επιχειρήματα παραθέτει η Καλυψώ για να δελεάσει τον Οδυσσέα; Προσέξτε τα λόγια της. Τι του προτείνει, τι προοικονομεί για το νόστο του, τι προσφέρει στο θνητό ήρωά μας;

8η ερώτηση: Τι νομίζετε ότι θα επιλέξει ο Οδυσσέας και γιατί;

Ενότητα τρίτη (236-248): Η αρνητική απάντηση του Οδυσσέα

Ο Οδυσσέας, για τη στάση του σε αυτήν την ενότητα, χαρακτηρίζεται από τον Όμηρο πολύμητις, δηλαδή, άνθρωπος με ταχεία σκέψη, με εφευρετικό νου, ικανός να βρει λύση σε δύσκολες καταστάσεις.Προσέξτε την ευγένεια αλλά και τη διπλωματία, με την οποία απορρίπτει την πρόταση της θεάς. Δεν την προσβάλλει, ούτε την εξοργίζει.

Αμέσως μετά, όμως, δηλώνει με παρρησία (θάρρος) ότι θέλει να γυρίσει στην πατρίδα και τη θνητή γυναίκα του, χωρίς καθυστέρηση, και είναι έτοιμος να παλέψει με όλα τα στοιχεία της φύσης, αν χρειαστεί, για να το καταφέρει. Ας αναλογιστούμε τι σημαίνει η δήλωσή του: Διαλέγοντας την Πηνελόπη και τη φτωχική Ιθάκη, διαλέγει, στην ουσία, να ζήσει και ο ίδιος ζωή θνητού, να γεράσει και να πεθάνει. Η δύναμή του προκαλεί θαυμασμό και η στάση του αποτελεί  παράδειγμα για όλους τους ανθρώπους. Πόσο εύκολο είναι να επιλέξουμε όχι τον εύκολο δρόμο στη ζωή μας αλλά το σωστό, όσο δύσκολος κι αν είναι;  

 9η ερώτηση: Γιατί, κατά την άποψή σας, απαντά με αυτόν τον τρόπο ο Οδυσσέας;

10η εργασία: Σχολιάστε την επιλογή του Οδυσσέα.

Κορυφαία στιγμή του έπους: Ο θνητός Οδυσσέας αρνείται τα δώρα που του προσφέρει η θεά, την αθανασία και την αιώνια νεότητα. Δεν πρόκειται για ασήμαντα δώρα. Αλλά εκείνος ελεύθερα επιλέγει τη φθαρτή ζωή και το θάνατο. Στην αναμέτρηση του θείου με το ανθρώπινο, ο άνθρωπος αναδεικνύεται ανώτερος (ανθρωποκεντρισμός).

Ενότητα τέταρτη (249-251): Η τελευταία συνεύρεση

 Συμπύκνωση του χρόνου.

Πρόκειται για την τελευταία αναφορά στη σχέση των δύο προσώπων.

Σκηνή τρίτη (στίχοι 252-310)

10η εργασία: Να εντοπίσετε τυπικές εκφράσεις, σχήματα λόγου και πολιτισμικά στοιχεία στη σκηνή αυτήν.

Πλήθος πολιτισμικών στοιχείων (υλικός πολιτισμός: ενδυμασία, ναυπηγική τέχνη, ασφαλής ναυσιπλοϊα, επιστήμες: αστρονομία).

Ενότητα πρώτη (252-288): Η κατασκευή της σχεδίας

Από τον πρώτο στίχο, και άρα την επόμενη ημέρα, ο Οδυσσέας παρουσιάζεται κλεισμένος στον εαυτό του και αφοσιωμένος μόνον στην κατασκευή του πλοιαρίου που θα τον μεταφέρει πίσω στην πατρίδα.

Στίχοι 253- 256: Προσέξτε τις πληροφορίες για την ενδυμασία που δίνονται εδώ από τον ποιητή (πολιτισμικό στοιχείο:  υλικός πολιτισμός)

Η Καλυψώ βοηθά και καθοδηγεί τον Οδυσσέα σε κάθε στάδιο κατασκευής της σχεδίας.

Ο ήρωας εργάζεται ακατάπαυστα σιωπηλός. Γιατί άραγε;

Λεπτομερής περιγραφή των εργασιών. Γιατί; Ας σκεφτούμε το ακροατήριο του ραψωδού. Τους ενδιαφέρει ή τους ευχαριστεί αυτή η μεθοδική παρουσίαση;

Ενότητα δεύτερη (289-296): Ο απόπλους

Απουσιάζει παντελώς κάθε συναισθηματισμός.

Ερώτηση 11η: Ποιες σκέψεις θα κυριαρχούσαν μέσα σας κατά την ώρα του απόπλου, εάν ήσασταν ο Οδυσσέας ή η Καλυψώ;

Ενότητα τρίτη (297-310): Το ήσυχο ταξίδι

Συμπύκνωση του χρόνου.

Οι γνώσεις ναυσιπλοϊας και αστρονομίας που απαιτήθηκαν στο ταξίδι του Οδυσσέα.

ΔΥΟ ΥΠΕΡΟΧΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΜΑ ΜΑΣ

1.      Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗ “Che fece… il gran rifiuto”

Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα

που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι

να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος τόχει

 έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα

πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του.

Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Aν ρωτιούνταν πάλι,

όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει

εκείνο τ’ όχι — το σωστό —  εις όλην την ζωή του.

2.       Γ.ΣΕΦΕΡΗ «Πάνω σ΄ ένα ξένο στίχο»

Εὐτυχισμένος ποὺ ἔκανε τὸ ταξίδι τοῦ Ὀδυσσέα.

Εὐτυχισμένος ἂν στὸ ξεκίνημα,

ἔνιωθε γερὴ τὴν ἁρματωσιὰ μιᾶς ἀγάπης,

ἁπλωμένη μέσα στὸ κορμί του,

σὰν τὶς φλέβες ὅπου βουίζει τὸ αἷμα.

Μιᾶς ἀγάπης μὲ ἀκατέλυτο ρυθμό,

ἀκατανίκητης σάν τὴ μουσικὴ καὶ παντοτινῆς

γιατὶ γεννήθηκε ὅταν γεννηθήκαμε

καὶ σὰν πεθαίνουμε, ἂν πεθαίνει,

δὲν τὸ ξέρουμε οὔτε ἐμεῖς οὔτε ἄλλος κανείς.

Παρακαλῶ τὸ θεὸ νὰ μὲ συντρέξει νὰ πῶ,

σὲ μιὰ στιγμὴ μεγάλης εὐδαιμονίας, ποιὰ εἶναι αὐτὴ ἡ ἀγάπη·

κάθομαι κάποτε τριγυρισμένος ἀπὸ τὴν ξενιτιά,

κι ἀκούω τὸ μακρινὸ βούισμά της, σὰν τὸν ἀχὸ τῆς θάλασσας

ποὺ ἔσμιξε μὲ τὸ ἀνεξήγητο δρολάπι.

Καὶ παρουσιάζεται μπροστά μου, πάλι καὶ πάλι,

τὸ φάντασμα τοῦ Ὀδυσσέα,  μὲ μάτια κοκκινισμένα

ἀπὸ τοῦ κυμάτου τὴν ἁρμύρα

κι ἀπὸ τὸ μεστωμένο πόθο νὰ ξαναδεῖ τὸν καπνὸ

ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὴ ζεστασιὰ τοῦ σπιτιοῦ του

καὶ τὸ σκυλί του ποὺ γέρασε προσμένοντας στὴ θύρα.

Στέκεται μεγάλος, ψιθυρίζοντας ἀνάμεσα στ᾿ ἀσπρισμένα του γένια,

λόγια τῆς γλώσσας μας,

ὅπως τὴ μιλοῦσαν πρὶν τρεῖς χιλιάδες χρόνια.

Ἁπλώνει μία παλάμη ροζιασμένη ἀπὸ τὰ σκοινιὰ καὶ τὸ δοιάκι,

μὲ δέρμα δουλεμένο ἀπὸ τὸ ξεροβόρι ἀπὸ τὴν κάψα κι ἀπὸ τὰ χιόνια.

Θἄ ῾λεγες πὼς θέλει νὰ διώξει τὸν ὑπεράνθρωπο Κύκλωπα

ποὺ βλέπει μ᾿ ἕνα μάτι, τὶς Σειρῆνες

ποὺ σὰν τὶς ἀκούσεις ξεχνᾶς, τὴ Σκύλλα καὶ τὴ Χάρυβδη

ἀπ᾿ ἀνάμεσό μας· τόσο περίπλοκα τέρατα,

ποὺ δὲν μᾶς ἀφήνουν νὰ στοχαστοῦμε πὼς ἦταν κι αὐτὸς ἕνας ἄνθρωπος

ποὺ πάλεψε μέσα στὸν κόσμο, μὲ τὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα.

Εἶναι ὁ μεγάλος Ὀδυσσέας· ἐκεῖνος ποὺ εἶπε νὰ γίνει τὸ ξύλινο ἄλογο

καὶ οἱ Ἀχαιοὶ κερδίσανε τὴν Τροία.

Φαντάζομαι πῶς ἔρχεται νὰ μ᾿ ἀρμηνέψει

πῶς νὰ φτιάξω κι ἐγὼ ἕνα ξύλινο ἄλογο

γιὰ νὰ κερδίσω τὴ δική μου Τροία.

Γιατὶ μιλᾶ ταπεινὰ καὶ μὲ γαλήνη, χωρὶς προσπάθεια,

λὲς μὲ γνωρίζει σὰν πατέρας

εἴτε σὰν κάτι γέρους θαλασσινούς, ποὺ ἀκουμπισμένοι στὰ δίχτυα τους,

τὴν ὥρα ποὺ χειμώνιαζε καὶ θύμωνε ὁ ἀγέρας,

μοῦ λέγανε, στὰ παιδικά μου χρόνια, τὸ τραγούδι τοῦ Ἐρωτόκριτου,

μὲ τὰ δάκρυα στὰ μάτια·

τότες ποὺ τρόμαζα μέσα στὸν ὕπνο μου

ἀκούγοντας τὴν ἀντίδικη μοίρα τῆς Ἀρετῆς

νὰ κατεβαίνει τὰ μαρμαρένια σκαλοπάτια.

Μοῦ λέει τὸ δύσκολο πόνο νὰ νιώθεις τὰ πανιὰ τοῦ καραβιοῦ σου

φουσκωμένα ἀπὸ τὴ θύμηση

καὶ τὴν ψυχή σου νὰ γίνεται τιμόνι.

Καὶ νἄ ῾σαι μόνος, σκοτεινὸς μέσα στὴ νύχτα

καὶ ἀκυβέρνητος σὰν τ᾿ ἄχερο στ᾿ ἁλώνι.

Τὴν πίκρα νὰ βλέπεις τοὺς συντρόφους σου καταποντισμένους

μέσα στὰ στοιχεῖα, σκορπισμένους: ἕναν-ἕναν.

Καὶ πόσο παράξενα ἀντρειεύεσαι μιλώντας μὲ τοὺς πεθαμένους,

ὅταν δὲ φτάνουν πιὰ οἱ ζωντανοὶ ποὺ σοῦ ἀπομέναν.

Μιλᾶ... βλέπω ἀκόμη τὰ χέρια του ποὺ ξέραν νὰ δοκιμάσουν

ἂν ἦταν καλὰ σκαλισμένη στὴν πλώρη ἡ γοργόνα

νὰ μοῦ χαρίζουν τὴν ἀκύμαντη γαλάζια θάλασσα

μέσα στὴν καρδιὰ τοῦ χειμῶνα.