Α΄ ΣΤΑΣΙΜΟ ΚΑΙ Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

Α΄ΣΤΑΣΙΜΟ (ΣΤΙΧΟΙ 1220-1285)

Α΄ στροφή: Κάλεσμα στο αηδόνι να θρηνήσει με το Χορό τις γυναίκες της Τροίας που έχασαν τους δικούς τους εξαιτίας του γάμου του Πάρη με την Ελένη.

Α΄ αντιστροφή: Θρήνος και για τις γυναίκες των νεκρών Αχαιών. Ο Μενέλαος περιπλανιέται στη θάλασσα μεταφέροντας το ομοίωμα.

Β΄ στροφή: Οι θεοί παρεμβαίνουν απρόβλεπτα στη ζωή των ανθρώπων. Η Ελένη από θεϊκή κόρη μετατράπηκε σε μισητή για τους Έλληνες γυναίκα.

Β΄ αντιστροφή: Άμυαλοι είναι όσοι κάνουν πόλεμο για να βρουν το δίκιο τους. Όλα τα δεινά του Τρωικού πολέμου θα είχαν αποφευχθεί  μόνο με συνεννόηση.

Θέματα:

1.      Αν διαβάσουμε παράλληλα το στάσιμο αυτό με το ποίημα του Γ. Σεφέρη Ελένη, τι διαπιστώνουμε;

2.      Σε ποιες σκέψεις, πιστεύετε, καθοδηγούσε ο Ευριπίδης τους θεατές της πρώτης παράστασης, στα 412 π.Χ., με τα συγκεκριμένα λόγια του Χορού;  Εμείς, οι θεατές του 21ου αιώνα, τι σκεφτόμαστε; Θα μπορούσατε να αξιοποιήσετε το στάσιμο αυτό σε μια εργασία σας, στα πλαίσια του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και της 5ης ενότητας, που μελετά τον πόλεμο και την ειρήνη;  Πού αλλού θα μπορούσατε να αξιοποιήσετε αυτό το στάσιμο και πώς;

Γ΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (ΣΤΙΧΟΙ 1286-1424)

Υποενότητες

Εισερχόμενος ο Θεοκλύμενος προσκυνά το μνήμα του πατέρα του, απευθύνεται στους δούλους, ανησυχία για τον Έλληνα που κυκλοφορεί, πανικός για την απόδραση της Ελένης, εμφάνιση της βαρυπενθούσας Ελένης, τα νέα για το θάνατο του συζύγου, ο ναυαγός σύντροφος του Μενέλαου, ο Θεοκλύμενος ρωτά λεπτομέρειες, η Ελένη υπόσχεται γάμο, ζητά να κηδέψει τον νεκρό της στη θάλασσα, ο Μενέλαος παρουσιάζει τις λεπτομέρειες της τελετής, ο Θεοκλύμενος χαρούμενος προσφέρει φιλοξενία στο ναυαγό και  παρηγορεί την Ελένη, ο Μενέλαος συμβουλεύει την Ελένη να φερθεί σωστά, εκείνη υπόσχεται στο συνεργό της ότι θα προσφέρει όσα πρέπει.

Θέματα:

1.      Ο Θεοκλύμενος, που ο σκοτεινός χαρακτήρας του έχει προοικονομηθεί από τους πρώτους στίχους, είναι ένα πρόσωπο πολυαναμενόμενο από τους θεατές. Πρόκειται για τον «κακό» της ιστορίας, απαραίτητο σε αυτήν όσο και σε όλα τα παραμύθια του κόσμου. Οι θεατές τον περιμένουν με σφιγμένη καρδιά, με αγωνία. Τίποτε καλό δε φέρνει μαζί του. Αντίθετα, είναι αυτός που στέκει εμπόδιο στην ευτυχία των ηρώων μας. Γιατί; Καταγράψτε τα στοιχεία που ήδη γνωρίζετε για αυτόν από όσα είπαν οι ήρωες που εμφανίστηκαν ως τώρα.

2.      Στίχοι 1286-1304: Όσο διαρκούν αυτοί οι στίχοι, ο Θεοκλύμενος κυριαρχεί στη σκηνή. Κάθε του λόγος και αντίδραση προκαλεί μεγάλη εντύπωση στους θεατές. Προσπαθούν να αναγνωρίσουν, στον άνδρα που βλέπουν, αυτόν που έπλασαν στη φαντασία τους με βάση τα λεγόμενα της Ελένης, της Γερόντισσας, της Θεονόης και του Χορού. Τι συμβαίνει τελικά; Φαντασία και πραγματικότητα συμπίπτουν;

 3.      Πολλά στοιχεία φάρσας εντοπίζονται στο επεισόδιο αυτό: ειρωνικό πνεύμα, απρόβλεπτοι χαρακτήρες, ανατροπές, τραγική ειρωνεία, δίσημοι λόγοι, προσποίηση. Εξαιτίας αυτού ακριβώς του επεισοδίου εγείρεται και το πολυμελετημένο ζήτημα της ταυτότητας της Ελένης ως δραματικό ή κωμικό έργο.  Αν η ιστορία ξεκινούσε από αυτό  το επεισόδιο, τι θα διαλέγαμε;

4.      Ο ποιητής παρέχει μέσω του κειμένου πλήθος οδηγιών στους σκηνοθέτες και τους υποκριτές. Προσπαθήστε να τις εντοπίσετε.

5.      Ποιο πρόσωπο υπερέχει, κυριαρχεί, στα δρώμενα του επεισοδίου; Αναπτύξτε την άποψή σας.

 6.      Ο δόλος στηρίζεται κυρίως στην ανάγκη ταφικής τελετής (στίχος 1343), ανάγκη μέγιστη για τους αρχαίους Αθηναίους. Ας θυμηθούμε το θέμα της τραγωδίας Αντιγόνη του Σοφοκλή καθώς και τη συγκλονιστική σκηνή της αίτησης του Τρωαδίτη βασιλιά Πριάμου προς τον Αχιλλέα, που φόνευσε το γιο του, Έκτορα, να του παραδώσει το σώμα του νεκρού (Ιλιάδα, ραψωδία Ω).

7.      Στίχοι 1370 και εξής: Ο Μενέλαος αναλαμβάνει δράση. Η όψη του, η δουλική συμπεριφορά του αλλά και τα δείγματα μιας νοοτροπίας απλοϊκού και προσκολλημένου στις προλήψεις ανθρώπου ρίχνουν στάχτη στα μάτια του βασιλιά της Αιγύπτου.

8.      Ο Θεοκλύμενος, τυφλωμένος από τους θεούς οδηγείται στη συντριβή. Πρόθυμα προσφέρει ό,τι του ζητούν οι δύο Έλληνες (Ελένη και ναυαγός) και συνεργεί – άθελά του – στη διαφυγή τους.

9.      Στίχοι 1396 και εξής: Ανυποψίαστος και αφελής, παραδίδει μαθήματα ήθους στο κοινό με τα λόγια του. Παρηγορεί τη γυναίκα για την απώλειά της, προσφέρει τα καλύτερα δώρα στον ξένο, υποτάσσεται στους κανόνες της ευσέβειας και της λογικής.

10.  Οι δύο σκευωροί επιβάλλονται επί του ανυποψίαστου βασιλιά – θύματός τους με τη δύναμη και το παιχνίδι των δίσημων, υπαινικτικών λόγων τους, που κορυφώνεται στο τέλος του επεισοδίου. Η πανουργία θριαμβεύει. Οι θεατές, συνένοχοι πια, βλέπουν, από τη μια, το αγαπημένο ζευγάρι να εξυφαίνει με επιτυχία τον ιστό που θα φέρει στη σωτηρία και, από την άλλη, το Θεοκλύμενο να κινείται ξεγελασμένος προς την καταστροφή.