ΕΝΟΤΗΤΑ 4η: ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕΝΤΗ (ΑΘΗΝΑΣ) ΚΑΙ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ (174-360)

ΘΕΜΑΤΑ

1.         Οι σκέψεις του Τηλέμαχου για τον πατέρα του.

2.         Η ενθαρρυντική στάση του Μέντη (Αθηνάς) και οι συμβουλές του.

3.         Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Τηλέμαχος.

4.         Η σταδιακή μετάβαση του νέου από την α-σθένεια στο σθένος.

5.         Πολιτισμικά στοιχεία της ομηρικής εποχής.

6.         Οι αξίες της ζωής για τον αρχαίο (μόνον;) άνθρωπο.

7.         Δραματική αφήγηση: Διάλογος.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ:

Στίχοι 174-175: Αλλαγή ατμόσφαιρας. Από το θορυβώδες τραπέζι των μνηστήρων (φαγοπότι και τραγούδι) στη μυστική κουβέντα του ξένου με το παλικάρι. Ας αναρωτηθούμε: Τι συμβαίνει δίπλα στους πρωταγωνιστές μας; Ο αοιδός Φήμιος  άρχισε το τραγούδι του. Οι μνηστήρες σώπασαν άραγε και ακούνε,  ή εξακολουθούν να θορυβούν; (Ας θυμηθούμε όσα μάθαμε στην εισαγωγή για τους αοιδούς  και τους ραψωδούς).

Στην ενότητα κυριαρχεί μία ακόμη μορφή της επικής αφηγηματικής τεχνικής, η διαλογική. Έχουμε τέσσερα ζεύγη λόγων των δύο πρωταγωνιστών.

Στην ενότητα γίνονται πολλές αναφορές στους μνηστήρες με τρόπο τέτοιον που μας προϊδεάζει (προειδοποιεί) για την κακή τους τύχη, που έπεται (προοικονομία). Όπως στους στίχους 178, 181-183, 250-255, 272-299, 302-304, 326-329, 360.

Η εξέλιξη της σκέψης του Τηλέμαχου όσον αφορά τον πατέρα του: Απαισιόδοξος αρχικά, δηλώνει την πεποίθησή του ότι εκείνος  που θα μπορούσε να επιβάλει τάξη στο παλάτι είναι νεκρός (στίχοι 179-187).Τη δεύτερη φορά που μιλά για τον Οδυσσέα, φανερώνει τις πικρές σκέψεις του για το γονιό που του έτυχε (θα προτιμούσε να είχε για πατέρα του έναν απλό άνθρωπο που θα γερνούσε ήσυχα στον τόπο του), στίχοι 241-242. Στους στίχους 260-269 όμως, εκφράζει μιαν άλλη πίκρα: Ο πατέρας του δεν σκοτώθηκε έστω στον πόλεμο, ώστε να δοξαστεί κατόπιν από τους μεταγενέστερους, αλλά, απλώς,  χάθηκε για πάντα.

Στίχοι 214-228: Η Αθηνά, εκπροσωπώντας τη θεϊκή βούληση, προστατεύει, προειδοποιεί, συμβουλεύει τους ανθρώπους (εδώ τον Οδυσσέα και τον Τηλέμαχο). Όμως δεν ορίζει αυτή τη ζωή τους. Εξαρτά το νόστο του ήρωά μας από τον ίδιο, από τη δική του ικανότητα (πολυμήχανος) και θέληση, καθιστώντας αυτόν υπεύθυνο για την τύχη του. Το ίδιο και με τον Τηλέμαχο: Δεν διορθώνει η ίδια τίποτε. Τον συμβουλεύει μόνον και τον εμψυχώνει, αφήνοντας σε εκείνον την απόφαση για δράση και τη δράση  (ανθρωποκεντρικός ο χαρακτήρας της Οδύσσειας, αντίθετα από την Ιλιάδα).

Στην ενότητα παρατίθενται πολλά πολιτισμικά στοιχεία της μυκηναϊκής, αλλά και της ομηρικής εποχής. Όσον αφορά την οικονομία, για παράδειγμα, στους στίχους 200-204,   γίνεται αναφορά

·         στα μεγάλα ποντοπόρα εμπορικά ταξίδια (να ανοιχτώ στο μπλάβο πέλαγος… με το καράβι μου),

·         στο ανταλλακτικό εμπόριο (σίδηρο…  με χαλκό),

·         στην ενασχόληση με αυτό (το εμπόριο) ακόμη και των αρίστων (ο ίδιος κυβερνώ… γυρεύω ν΄ ανταλλάξω…),

·         στα επαγγέλματα της εποχής (αγρότες, στίχος 210, μάντεις, στίχος 224-225), κ.λπ.

 Όσον αφορά την κοινωνία (ήθη και έθιμα) αναφέρονται

·         τα εταιρικά γεύματα (στίχος 252-253),

·         η μνηστεία και οι κανόνες της μέχρι το γάμο (στίχοι 272-275, 305-308, 324-325) αλλά και

·         η αυτοδικία, η απονομή δικαιοσύνης, δηλαδή, από τον ίδιο τον αδικούμενο, που εκδικούνταν αυτόν που τον αδίκησε, εφόσον εκείνη την εποχή δεν υπήρχε γραπτό δίκαιο (στίχοι 328-333),

·         η συνέλευση των πολιτών (αγορά), στο στίχο 301.

 Εντοπίζονται και ταφικά έθιμα, όπως στους στίχους 265, 323-324 αλλά και

σημαντικές θρησκευτικές αντιλήψεις, όπως στους στίχους 215, 247-248, 260,267,296.

Στοιχεία για την κατασκευή των μεγάρων παρέχει ο στίχος 355.

Ολοκληρώνεται, επίσης, η παρουσίαση του τυπικού της φιλοξενίας με το λούσιμο του ξένου και την ανταλλαγή δώρων πριν την αναχώρησή του.

Στην ενότητα αναφέρονται και οι μεγάλες αξίες της ζωής (ηθικός πολιτισμός), που ισχύουν διαχρονικά:

Στίχοι 241-242: καλόμοιρος θεωρούνταν ο άνθρωπος που γερνά ανάμεσα στα αγαθά του, ζώντας, δηλαδή, ειρηνικά στον τόπο του.

Στίχοι 262-266: ο γενναίος άνδρας, που σκοτώνεται πολεμώντας, τιμάται από τους συντρόφους του με τις πρέπουσες τιμές αλλά κληροδοτεί και στους απογόνους του μεγάλη δόξα (υστεροφημία).

Στίχοι 275-279: Το δικαίωμα της περιουσίας κάθε πολίτη και του σεβασμού της από τους άλλους.

Στίχοι 354-360: Η θεαματική αποχώρηση του Μέντη-Αθηνάς. Ο ξένος χάνεται πετώντας σαν πουλί από το άνοιγμα της στέγης της αίθουσας του συμποσίου. Ο νεαρός Τηλέμαχος καταλαβαίνει, λάμπει ο νους του, τον συνεπαίρνει θάμβος, αντιλαμβάνεται πως ο ξένος ήταν θεός. Δεν πρόκειται απλώς για ξαφνική αναχώρηση του φιλοξενούμενου αλλά για το αφύσικο, θαυμαστό πέταγμα και την εξαφάνισή του διαμέσου του αιθέρα. Άρα η μεταμορφωμένη θεά επιφαίνεται (αποκαλύπτει, δηλαδή, τη θεϊκή της υπόσταση).

Ερωτήσεις:1. Γιατί το κάνει αυτό; 2. Τι νομίζετε ότι βλέπουν, ταυτόχρονα με τον Τηλέμαχο, οι μνηστήρες;

Σε όλην την ενότητα υπάρχει δραματική ειρωνεία. Ο Τηλέμαχος αγνοεί αυτό που γνωρίζουν οι ακροατές και η Αθηνά, ότι, δηλαδή, στην πραγματικότητα  συνομιλεί με θεό και όχι με θνητό. Επίσης στους στίχους 328-329: Οι μνηστήρες διασκεδάζουν ακριβώς δίπλα στους δύο συνομιλητές και δεν υποψιάζονται το περιεχόμενο της συζήτησής τους. Αγνοούν, μάλιστα, το πόσο πολύ τους αφορά, αντίθετα από τους ακροατές (τραγική ειρωνεία).